ایران با در اختیار داشتن حدود ۵درصد از ذخایر مس جهان، از پتانسیل قابل‌توجهی برای ایفای نقشی راهبردی در بازار جهانی این فلز استراتژیک برخوردار است اما این ظرفیت عظیم، به‌دلیل چالش‌هایی نظیر کمبود سرمایه‌گذاری، ضعف زیرساخت‌های انرژی و قوانین پیچیده و بازدارنده هنوز به مرحله بهره‌برداری مطلوب نرسیده است.

در حالی‌که جهان در آستانه تحولاتی بزرگ در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، خودروهای الکتریکی، روی آوردن به سمت شهرهای هوشمند و دیجیتالیزه‌شدن زیرساخت‌ها قرار دارد، تحولاتی که همگی نیازمند مصرف بیش ‌از پیش مس هستند، ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی هوشمندانه و سرمایه‌گذاری هدفمند، جایگاه ویژه‌ای در زنجیره تامین جهانی مس بیابد اما نبود زیرساخت‌های پایدار انرژی، ناترازی در برق، گاز و آب و همچنین نبود سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مانع اصلی توسعه این صنعت کلیدی شده‌ است.

ایجاد ارزش‌افزوده از طریق تولید محصولات نهایی مس، نه‌تنها درآمد کشور را افزایش می‌دهد بلکه اشتغالزایی، انتقال فناوری و ارتقای دانش فنی را نیز به‌همراه خواهد داشت اما مساله این است که کارشناسان باور دارند سرمایه‌گذاری در صنعتی که دغدغه تامین انرژی دارد و قوانین دست و پاگیری داشته چندان آسان نخواهد بود. درواقع اگر چالش انرژی حل نشود، هیچ سرمایه‌‌گذاری پایداری در عرصه مس شکل نخواهد گرفت؛ موضوعی که به توسعه ایران ضربه خواهد زد و ایران را به عقب خواهد راند.

کوروش شعبانی عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران در این خصوص به «جهان صنعت» گفت: درخصوص موضوع تولید مس و ظرفیت‌های موجود کشورمان، لازم است ابتدا به این نکته اشاره کنم که با وجود اینکه ایران دارای حدود ۵‌درصد از ذخایر مس جهان است، متاسفانه میزان تولید و بهره‌برداری از این ذخایر به نسبت ظرفیت‌های بالقوه، بسیار کمتر از حد انتظار است.

رییس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران درخصوص دلایل این مهم گفت: یکی از عوامل اصلی، محدودیت‌ها و مشکلات جدی در زمینه سرمایه‌گذاری است. به‌طورکلی ریسک سرمایه‌گذاری در کشور ما بسیار بالاست که این موضوع به چند عامل بازمی‌گردد. نخستین مورد، تحریم‌های بین‌المللی است که موجب شده حضور سرمایه‌گذاران خارجی به‌شدت کاهش یابد. نبود سرمایه‌گذاری خارجی علاوه‌بر کاهش ورود منابع مالی، به معنای عدم انتقال دانش فنی و فناوری‌های به‌روز دنیا به داخل کشور است که این امر به نوبه خود منجر به کاهش بهره‌وری و توسعه صنایع مربوطه می‌شود.

قوانین پیچیده
عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران با اشاره به وضعیت قوانین در کشور خاطرنشان کرد‌: علاوه بر این، ساختار قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری در ایران پیچیده و در برخی موارد دست و پاگیر است که این مساله نیز سبب می‌شود سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی چندان تمایل یا اطمینان کافی برای ورود به پروژه‌های بزرگ صنعتی از جمله صنعت مس نداشته باشند.
به‌ویژه قوانین سختگیرانه در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست که اگرچه از لحاظ حفظ منابع طبیعی لازم و ضروری است ولی در عین حال موجب افزایش ریسک و هزینه‌های سرمایه‌گذاری شده و در مجموع روند توسعه را کند می‌کند.

شعبانی تاکید کرد: حتی در صورت انجام سرمایه‌گذاری، نبود زیرساخت‌های پایدار انرژی از جمله برق، گاز و آب، مانع بزرگی بر سر راه توسعه صنعت مس است. در شرایط کنونی بسیاری از صنایع کشور تنها قادرند حدود ۷۰‌درصد از ظرفیت اسمی خود را فعال نگه دارند چرا که ناترازی‌های انرژی موجب توقف‌های مکرر در روند تولید شده است. این در حالی است که آینده دنیا به مس نیازمند است، تا جایی که گفته می‌شود مس فلز آینده است.

زمینه‌های مختلفی وجود دارد که باعث افزایش مصرف این فلز می‌شود. درواقع جهت نقل‌وانتقال انرژی مس نقش اساسی دارد و به دلیل مقرون به صرفه بودن جایگزین خوبی برای نقره است.

افزایش چشمگیر تقاضای جهانی
عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران با اشاره به وضعیت بازار جهانی نیز گفت: از منظر بازار و روندهای جهانی باید به این نکته توجه داشت که در آینده نزدیک، تغییرات مهمی در صنایع مختلف رخ خواهد داد که به افزایش تقاضای مس منجر می‌شود.

به عنوان مثال روند رو به رشد خودروهای الکتریکی که انتظار می‌رود طی ۱۰ تا ۱۵‌سال آینده مصرف مس را به حدود دو‌برابر افزایش دهد، همچنین توسعه شهرهای هوشمند، شبکه‌های انتقال انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی که همه نیازمند زیرساخت‌های انتقال انرژی با مس هستند، سبب خواهد شد تقاضای جهانی مس به‌طور چشمگیری افزایش یابد. بنابراین فرصت بسیار بزرگی برای ایران با توجه به ذخایر غنی مس وجود دارد که باید از آن بهره‌برداری بهینه صورت گیرد.

او سپس به مشکلات داخلی اشاره کرد و گفت: از سوی دیگر عدم وجود زیرساخت‌های پایدار و مناسب انرژی یکی از چالش‌های بنیادی در مسیر توسعه صنعت مس در کشور است. البته ما نقاط قوت شایسته‌ای داریم که شامل ذخایر، نیروی متخصص و وجود سرمایه‌گذاری در این زمینه است. اما هر صنعتی برای رشد و ارتقای سطح تکنولوژی و افزایش ظرفیت تولید خود، به انرژی پایدار و مطمئن نیاز دارد. متاسفانه به‌دلیل ناترازی‌های متعددی که در حوزه تامین انرژی پایدار در ایران وجود دارد، این مساله به یک مانع جدی تبدیل شده است. این موضوع نه‌تنها در صنعت مس بلکه در تمام صنایع کشور اثرگذار است و بدون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب در بخش انرژی، امکان توسعه پایدار بسیار محدود خواهد بود.

شعبانی با اشاره به اهمیت ایجاد ارزش‌افزوده نیز گفت: در کنار موارد ذکرشده، موضوع سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مس نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر و تبدیل محصولات اولیه مس به محصولات با فناوری بالا و کاربردهای متنوع، مستلزم سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های صنعتی و پژوهشی است که در حال حاضر نسبت‌به ظرفیت‌های کشور بسیار کمتر انجام شده است. او تاکید کرد: این قسمت از زنجیره ارزش مس نیازمند توجه، حمایت و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند است تا بتواند نقش موثری در افزایش بهره‌وری و ارزش‌افزوده ایجاد کند.

وضعیت صنایع پایین‌دستی
شعبانی خاطرنشان کرد که به هر حال اگر به‌سمت توسعه و تولید بیشتر مس حرکت کنیم، باید سرمایه‌گذاری‌های لازم در صنایع پایین‌دستی صورت گیرد تا ارزش‌افزوده بالاتری ایجاد کنیم؛ مساله‌ای که هنوز به آن بها داده نشده است. بدین ترتیب باید گفت که جای سرمایه‌گذاری بیشتری وجود دارد و باید در این خصوص اقدمات بهینه ای صورت گیرد.

عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران تاکید کرد: حداقل زمینه برای سرمایه‌گذار داخلی باید مهیا شود. اما مساله مهم در این خصوص تامین زیرساخت‌های انرژی است. باید حتما برای کل صنعت کشور و مشکل ناترازی‌ها در اسرع وقت چاره‌ای اندیشیده شود.
حتی خیلی مهم‌تر از اینکه سرمایه‌گذاری در صنعت مس صورت گیرد باید سرمایه‌گذاری در صنعت برق اعمال شود. مواردی اما باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم ما هم در عرصه مس سری در میان سرها داشته باشیم. نخست اینکه ایجاد و تقویت زمینه‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در حوزه‌هایی که انتقال دانش فنی و تکنولوژی‌های نوین را به‌دنبال دارد، به‌عنوان یکی از کلیدهای اصلی توسعه صنعت مس باید در دستور کار قرار گیرد. برای این منظور، اصلاح قوانین و مقررات مرتبط با سرمایه‌گذاری، تسهیل روندهای اداری و ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری الزامی است. دوم اینکه توجه ویژه به اصلاح ساختارهای انرژی و برنامه‌ریزی برای تامین پایدار، اقتصادی و مطمئن انرژی، نه‌تنها در صنعت مس بلکه در کل صنایع کشور اهمیت حیاتی دارد. توسعه زیرساخت‌های انرژی و رفع ناترازی‌ها در این بخش باید به عنوان یک اولویت مهم در سیاستگذاری‌های کلان در نظر گرفته شود.

افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مس و ایجاد زنجیره ارزش کامل در داخل کشور می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری، اشتغالزایی و ارزآوری بیشتر شود. این بخش نیازمند حمایت‌های ویژه و برنامه‌ریزی‌های هدفمند است. همچنین بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های نیروی انسانی متخصص و توسعه آموزش‌های فنی و مهندسی مرتبط با صنعت مس به‌منظور ارتقای دانش فنی و توانمندسازی نیروی کار، نقش موثری در رشد پایدار صنعت خواهد داشت. مورد دیگر اینکه لازم است در راستای توسعه فناوری‌های نوین و هوشمندسازی صنایع و شهرها، سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد تا بتوانیم در آینده‌ای نزدیک از فرصت‌های ناشی از رشد مصرف مس بهره‌برداری کامل کنیم.

در کل باید گفت که ایران با توجه به دارا بودن ذخایر قابل توجه مس و نیروی انسانی متخصص، می‌تواند به یکی از بازیگران مهم در بازار جهانی مس تبدیل شود اما این امر مستلزم اصلاحات ساختاری، ایجاد زیرساخت‌های پایدار و جذب سرمایه‌گذاری هوشمندانه و هدفمند است. امیدوارم این نکات بتواند در تدوین برنامه‌های توسعه‌ای صنعت مس کشور موثر واقع شود.
منبع: روزنامه جهان صنعت