این فلز که در قالب سنگ‌آهن از معادن استخراج و عمدتا در تولید فولاد مصرف می‌شود، همواره یکی از شاخص‌های مهم در سنجش تحرک اقتصادی کشورها به شمار آمده است. مرور روندهای تاریخی و نوسان اخیر قیمت‌ها نشان می‌دهد که بازار آهن در عین گستردگی، به شدت در برابر تحولات اقتصادی و ژئوپلیتیکی حساس است.

آهن از نظر حجم مصرف و سهم در صنایع مختلف جایگاهی بی‌رقیب دارد. در مقایسه با دیگر فلزات، هیچ ماده معدنی دیگری چنین تاثیر مستقیمی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی جوامع ندارد. فولاد به عنوان محصول نهایی چرخه آهن، در تمام زیرساخت‌ها از ساختمان‌سازی و حمل‌ونقل گرفته تا انرژی و تجهیزات صنعتی حضوری انکارناپذیر دارد.

تقریبا تمام صنایع مدرن در لایه‌ای از وابستگی به آهن تعریف می‌شوند و همین موضوع باعث شده است که بازار آن به شاخصی برای سنجش رشد اقتصادی کشورها بدل شود. به عنوان نمونه، کاهش مصرف فولاد در یک کشور صنعتی اغلب هم‌زمان با رکود در بخش‌های عمرانی و تولیدی آن کشور رخ می‌دهد، درحالی‌که افزایش تقاضا نشان‌دهنده رونق سرمایه‌گذاری و گسترش ظرفیت‌های تولیدی محسوب می‌شود.

گستره جغرافیایی منابع سنگ‌آهن
منابع آهن به صورت کانی‌های مختلف از جمله هماتیت، مگنتیت و لیمونیت در طبیعت یافت می‌شوند. این کانی‌ها پس از استخراج و فرآوری به شکل کنسانتره یا گندله برای مصرف فولادسازان آماده می‌شوند. سهم عمده تولید جهانی سنگ‌آهن در اختیار چند کشور محدود است که نقشی تعیین‌کننده در بازار دارند.

استرالیا و برزیل به عنوان دو قطب صادراتی جهان، بیشترین حجم عرضه را در اختیار گرفته‌اند و توازن بازار جهانی به عملکرد این دو کشور وابسته است. چین هرچند خود تولیدکننده قابل‌توجهی است، اما به دلیل کیفیت پایین‌تر ذخایرش، بخش بزرگی از نیاز داخلی را از طریق واردات تامین می‌کند. همین وابستگی وارداتی باعث شده است که سیاست‌های اقتصادی و تصمیمات تجاری چین اثر مستقیمی بر مسیر قیمت‌ها در بازار جهانی داشته باشد.

بازار جهانی و نقش چین در تعیین قیمت
قیمت آهن بیش از هر چیز به تقاضای چین وابسته است. چین با سهمی بسیار بالا در مصرف جهانی فولاد، تعیین‌کننده اصلی در نوسان بازار به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر هرگاه اقتصاد چین وارد دوره رونق ساخت‌وساز شده، قیمت سنگ‌آهن در بازارهای جهانی صعود کرده و زمانی که سیاست‌های مهار بدهی یا کاهش سرمایه‌گذاری در بخش مسکن اعمال شده، شاهد سقوط قیمت‌ها بوده‌ایم.

سال ۲۰۲۱ نمونه روشنی از این روند است؛ زمانی که سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در چین افزایش یافت و قیمت سنگ‌آهن تا مرز ۲۲۰دلار به ازای هر تن پیش رفت. اما کاهش سرعت رشد اقتصادی این کشور در ادامه همان سال موجب سقوط قیمت‌ها شد و بازار دوباره در محدوده متعادلی قرار گرفت. این نوسانات نشان داد که هرگونه تغییر در سیاستگذاری اقتصادی چین، نه تنها صنایع داخلی این کشور بلکه کل بازار جهانی آهن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وضعیت کنونی بازار و نوسانات اخیر
قیمت مرجع جهانی سنگ‌آهن در ماه‌های اخیر در محدوده حدود ۹۵ تا ۱۰۵دلار بر تن نوسان داشته است. در ابتدای اکتبر ۲۰۲۵ قیمت نقدی به حدود ۱۰۴دلار رسید که در مقایسه با ماه قبل افزایشی قابل‌توجه داشت. در مجموع، آمارها نشان می‌دهد که بازار طی یک ماه گذشته افزایشی در حدود یک و نیم درصد را تجربه کرده است.

این نوسانات محدود حاکی از آن است که عرضه و تقاضا در سطحی متوازن قرار دارند. اگرچه در کوتاه‌مدت عوامل متعددی می‌توانند بازار را تحت‌تاثیر قرار دهند، اما در حال حاضر به نظر می‌رسد قیمت‌ها در بازه‌ای باثبات باقی مانده‌اند. در قراردادهای تحویلی به چین نیز، قیمت برای سنگ‌آهن با گرید ۶۲درصد در حدود ۱۰۵دلار ثبت شده است که نشان‌دهنده نزدیکی به میانگین ماه‌های گذشته است.

تاثیر سیاست بر بازار
بازار آهن تنها به عرضه و تقاضای فیزیکی محدود نمی‌شود بلکه تحت تاثیر سیاست‌ها و روابط بین‌الملل نیز قرار دارد. نمونه اخیر آن، مناقشه میان چین و شرکت بزرگ معدنی بی‌اچ‌پی است که منجر به توقف واردات از سوی چین شد. چنین تصمیماتی نه تنها نشان‌دهنده حساسیت بازار بر رفتار بازیگران اصلی است، بلکه بیانگر آن است که آهن می‌تواند به ابزاری در چانه‌زنی‌های اقتصادی و سیاسی بدل شود.

از سوی دیگر، محدودیت‌های زیست‌محیطی و فشار برای کاهش انتشار کربن نیز به عاملی مهم در تعیین آینده بازار بدل شده است. تولید فولاد یکی از پرمصرف‌ترین فرآیندها از نظر انرژی و انتشار دی‌اکسیدکربن به شمار می‌رود و هرگونه مقررات سخت‌گیرانه‌تر در این زمینه می‌تواند بر تقاضا و مسیر سرمایه‌گذاری در صنایع آهن و فولاد اثر بگذارد.

آهن در پیچ‌وخم بازار
با توجه به روندهای کنونی، پیش‌بینی می‌شود که بازار آهن در آینده نزدیک همچنان به شدت تحت تاثیر تحولات چین باقی بماند. اگر دولت چین سیاست‌های محرک اقتصادی جدیدی برای بخش مسکن و زیرساخت اجرا کند، احتمال جهش دوباره قیمت‌ها وجود دارد. در مقابل، ادامه سیاست‌های انقباضی و کاهش سرعت ساخت‌وساز می‌تواند فشار نزولی بر بازار وارد کند. در سطح عرضه نیز هرگونه اختلال ناشی از بلایای طبیعی، مشکلات حمل‌ونقل یا محدودیت‌های زیست‌محیطی می‌تواند قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

همچنین رقابت شدید میان تولیدکنندگان بزرگ برای حفظ سهم بازار ممکن است مانع از جهش‌های بزرگ قیمتی شود. در عین حال، توسعه فناوری‌های بازیافت و استفاده مجدد از فولاد نیز عاملی است که در بلندمدت بر کاهش وابستگی به سنگ‌آهن تازه استخراج‌شده تاثیر خواهد گذاشت. آهن به عنوان پرمصرف‌ترین فلز جهان، نه تنها تاریخ تمدن بشری را شکل داده بلکه در اقتصاد مدرن نیز جایگاهی بی‌بدیل دارد. حضور آن در تمام صنایع از ساختمان و حمل‌ونقل تا انرژی و کالاهای مصرفی، اهمیت حیاتی‌اش را آشکار می‌کند.

بازار جهانی آهن در عین بزرگی و گستردگی، حساسیت زیادی به تحولات اقتصادی و سیاسی دارد و همین موضوع باعث می‌شود که کوچک‌ترین تغییر در سیاستگذاری کشورهایی مانند چین یا اختلال در عرضه کشورهای بزرگی مانند استرالیا و برزیل، به سرعت در قیمت‌ها بازتاب یابد.

در یک ماه اخیر نیز بازار شاهد نوسانی محدود اما افزایشی بوده است؛ روندی که بیانگر تعادل نسبی عرضه و تقاضا است اما هر لحظه می‌تواند در اثر تغییرات سیاستی یا شوک‌های ژئوپلیتیکی دچار تغییر شود. آینده بازار آهن وابسته به ترکیبی از تحولات اقتصادی، سیاست‌های زیست‌محیطی، فناوری‌های جدید و رقابت ژئوپلیتیکی است و همین عوامل مسیر پیش‌روی فلزی را رقم خواهند زد که همچنان ستون فقرات توسعه صنعتی جهان باقی مانده است.
منبع: دنیای اقتصاد